I lenei pou, e uiga i le sili Moises, o le tagata faitau o le a maua le avanoa e iloa ai i lenei tusitusiga poʻo ai lenei perofeta o le Tusi Paia, ma mea uma na ia onosaia i le taimi o le 40-aso malaga. Faʻaauau faitau i lenei pou, ina ia e le misia soʻo se taua faʻamatalaga e uiga ia te ia ma galuega na tuuina atu e le Atua i lena perofeta.
Lisi o mataupu
O ai Mose?
Moises Na fanau o ia i Goshen, o se teritori o Aikupito anamua, o tagata Iutaia sa nonofo i Aikupito na faapologaina e Farao. I ni aso a o le i fanau mai Mose, sa faatonuina ai e Farao ana fitafita ina ia fasiotia uma tane pepe faatoa fananau mai.
O le tina o Moises Ina ia faasaoina le ola o lona atalii, na ia tuu i totonu o se ato papyrus, ona lafo lea i le vai o le Naila, o se mea na tupu na vaaia e lona tuafafine o Miriama, lenei na faasaoina e le afafine o Farao, o le na tausia o ia o pe ana fai o lona lava ataliʻi.
O le igoa o le perofeta, i gagana Aikupito ma faa-Eperu o lona uiga "aveina i le vai" po o le "faasaoina e le vai." Moises O ia o se tasi o latalata i le Tusi Paia tagata i le afioaga ma le agalelei o le Atua.
Fai mai o lona olaga sa i le va o le XNUMX seneturi BC ma le XNUMXth senituri BC pe tusa, ma le atoa itu o lona i ai o se mataupu o le faʻatuatua. E pei ona atagia mai i le Feagaiga Tuai, le soifuaga o Moises o loʻo faʻamatalaina i tusi mulimuli e fa o le Esoto, Levitiko, Numera ma Teuteronome, faʻapea foʻi ma tusitusiga paia o loʻo taʻua ai le tele o taimi.
E le tele ni faʻamatalaga e uiga i lona laitiiti, peitaʻi, ina ua matua o ia, Moises na ia fasiotia le tagata Aikupito na faʻasauā i le tagata Eperu. Mo lenei mafuaʻaga, na tatau ai ona alu o ia i se teritori taʻua o Mitiana, lea na ia faʻaipoipo ai ia Sephora ma na latou to le tama na latou faʻaigoa ia Gerson.
I lenei nofoaga na ia faatino ai gaoioiga o se leoleo mamoe, i se tasi aso lelei i luga o le Mauga o Horepa, na ou vaai faalemafaufau ai i se vao na afifi i le afi ma e le i faʻaumatia, o se foliga o le Atua, pei ona molimauina i le Esoto 3: 6:
- “O aʻu o le Atua o ou tuaa. O aʻu o le Atua o Aperaamo, Isaako ma Iakopo ”.
Na faatonuina o ia e se leo e alu i Aikupito, lona nuu, e ave o ia i le Nuu Folafolaina.
Maʻea le taimi Moises Na ia toe foʻi i Aikupito ma faʻatalitonuina tagata Isaraelu i le mea na tupu, ina ua maeʻa feiloaʻiga, i fea Moises Na ia faia vavega ma le faʻatagaina o le alofa tunoa o le Atua e mafai ai ona faʻatosina Farao, peitaʻi, na ia musu e avatu le saolotoga i tagata Eperu.
Ua faʻamaonia mai i le Esoto 7: 7, o le taimi lea ua 80 ona tausaga le perofeta, ina ua ia taumafai e talanoa ma Farao, o le taimi tonu lea na auina mai ai e le Atua mala e 10 i Aikupito. O le taimi na talia ai e le farao le toe o ese o tagata Eperu. E faʻapena foʻi ile Esoto 12:40 e foliga mai na nonofo pea tagata Eperu mo le 430 tausaga i Aikupito.
Ona latou savavali lea agai i le Sami Ulaula, ua filifili Farao o le a ia toe faʻapologaina foi i latou, ma na ia alu e saili i latou, o le taimi lena na taʻu mai ai e le Alii. Moises:
- “Aisea ua e fesili mai ai ia te aʻu mo se fesoasoani? Faʻatonu tagata Isaraelu e ō i luma! ma oe, siʻi lou toʻotoʻo, faʻaloaloa lou lima ma vaelua le sami i le lua, ina ia Isaraelu sopoʻia matutu.
O le taimi na sauni ai tagata Aikupito e sopoia, na tapunia e le Atua le sami ma latou malelemo ai. Sa faaauau pea le malaga a tagata Eperu, ae na iai le taimi na mou atu ai lo latou faatuatua.
O le taimi lava latou te oʻo atu ai i le tulaga maualuluga o le Mauga o Sinai, Moises e oʻo i le tumutumu e talanoa ma le Atua, sa nofo o ia ma ia mo le 40 ao ma le 40 po, ma o le taimi na ia mauaina ai papa maa paia o le a tino mai ai Tulafono e Sefulu.
Kolosi
Ina ua mavae se malaga umi o 40 tausaga i le toafa i lalo o le taʻiala o Moises, lea na latou puapuagatia ai mai le tele o mafatiaga e pei o mafuʻe, mala, mugala, oge, afi ma taua ma tagata anamua o Palesitina, ma na iu lava ina taunuu tagata Eperu i Kanana.
Lona maliu
Ina ua tuanaʻi se malaga umi mo le 40 tausaga, lea sa fealualuaʻi ai i le toafa, na vaʻaia e le Atua le ufifatafata na i ai loto o ona tagata, faʻasa ona ulufale o aliʻi uma o taua e ova i le 20 tausaga le matutua, i le laueleele folafolaina, e tutusa lava Moises.
Na faʻatagaina e le Atua Moises o lē o le a vaai faalemafaufau i le Nuu o le Folafolaga, mai le tumutumu o le mauga o Horepa, ma ina ua mavae lenei faaaliga na maliu o ia i le selau ma le luasefulu o ona tausaga, sa faanoanoa le maliu o le perofeta ma faanoanoa ona tagata mo le tolu sefulu ao ma le tolu sefulu po, ma e lei maua lava lona tanuga.
O tagata Eperu o lena augatupulaga na feoti i le toafa na tuua o latou ponaivi na salalau solo i le teritori atoa.
Afai na e fiafia i lenei pou, matou te valaʻaulia oe e faitau la matou tala i luga: 14 fuaiupu o le Tusi Paia mo talavou Katoliko.
Valaʻau a Mose
Ua molimauina i tusitusiga paia, o le Moises I se taimi na ia aveina ai lana lafu i le Mauga o Horepa, lea na ia matauina ai se togavao na mu ma na le mu, ina ua ia faalatalata atu e vaai o le Atua, po o se agelu na auina mai le Atua, na ia tuuina atu se upu mai le togavao o ai faaalia lona igoa, o le uiga moni o Moises.
Fai mai le tala, na taʻu mai e le Atua Moises e tatau ona ia toe foi i Aikupito e faasaoloto lona nuu na faapologaina. Moises Na ia tali i le Atua, e le o ia e sili ona talafeagai e faataunuu ai le galuega ua tuuina atu, aua na ia taua o ia o se gagapauina.
Na tali le Atua, na ia avatu ia te ia le puipuiga ma o le a avatua ia te ia le lagolago, faʻapea foi ma elemene manaʻomia uma.
Toe foʻi atu o Mose i Aikupito
Le polofiti Moises Na usitai o ia ma toe foi i Aikupito, na talia e Aaron, lona uso matua, o le na saunia se fonotaga e logoina ai ona tagata uma i le mea o le a latou faia. Muamua, Moises e leʻi talia, peitaʻi, sa malosi tele le pule saua, ma Moises faʻaalia ni faʻailoga mo tagata e mulimuli ia te ia o se tagata na auina mai e le Atua.
O loʻo aliali mai i tusitusiga paia o le mea sili ona faigata o le faatalitonuina lea o Farao e faataga le au Eperu e o ese, o lea na latou le maua ai le faatagaga e o ese ai, seʻi vagana ua auina mai e le Atua mala e sefulu i luga o tagata Aikupito.
O nei mala sa gafa ma le faatafunaina o mea uma, ae, o le mea sili ona le manuia o mea nei o mafuaʻaga o le oti o le ulumatua o tagata Aikupito. O lenei mea na tupu tele ai le atuatuvale i tagata Aikupito, ma mafua ai ona faʻatagaina le au Eperu e o e faia taulaga i lo latou Atua.
Sopoia le Sami Ulaula
O le lona lima o aso na tuua ai e le fanauga a Isaraelu Aikupito, na alu atu ai loa Farao e saili ia latou i le vaega o le au tau tele ma latou maua atu i latou latalata i le Sami Ulaula.
Na puʻeina i latou e le 'autau a Aikupito, o tagata Eperu ma ua atuatuvale, ae na nutililiiina e le Atua vai o le sami Moises, ina ia sopoʻia saogalemu e tagata Eperu, o le taimi lava na taumafai ai tagata Aikupito e tuliloa i latou, na toe faaauau le vai ma malelemo ai tagata Aikupito. O le taimi na mafai ai e tagata Iutaia ona sosola ese mai le pologa na latou taofia ai i Aikupito.
I luga o le mauga sinai
A o iai i lenei nofoaga paia, ua taʻua o le Mauga o Sinai, na tuuina atu ia te ia e le Atua Moises o Tulafono e Sefulu o le sopoia i le toafa o Sinai. Le polofiti Moises Na alu o ia i le tumutumu o le mauga e aumai papa o le feagaiga, lea na teu ai mo se vaitaimi e 40 aso, na tuu atu e le Atua ia te ia papa maa e lua na faia i lona tamailima, e mafai ona faamaonia i le Teuteronome 9: 9-10, Esoto 31:18.
I le laulau o Tulafono, o Tulafono e Sefulu sa i ai, tulafono autu e tatau ona faʻataunuʻuina e tagata Eperu. Faʻapea foi ma le numera o laiti tulafono e tatau ona vaʻaia.
Tasi Moises Na sau o ia mai le Mauga, e taʻu atu i ona tagata, na ia iloaina foi, i lona toesea na latou aveina ma liusuaʻi auro uma e fausia ai le tamai povi auro, i le faatusaina o le atua Aikupito o Apis, o le na latou ofoina atu i ai lo latou lava Atua.
Na ita tele le perofeta o Mose ma lafo atu papa tulafono i luga o lona nuu, na nutililiiina, ma susunu le faatagata o le tamaʻi povi auro na fausia ma auro uma sa i ai i tagata.